W 2024 roku obchodzimy 20. rocznicę przystąpienia Polski do UE. 1 maja 2004 r. Cypr, Czechy, Estonia, Węgry, Łotwa, Litwa, Malta, Polska, Słowacja i Słowenia przystąpiły do Unii Europejskiej. Było to największe rozszerzenie w historii UE!
Bilans dwudziestolecia Polski w UE jest bezdyskusyjnie dodatni! Edukacja poprawiła sytuację życiową osób kształcących się!
Edukacja należy do wyłącznej kompetencji państw członkowskich (nie jest zaliczana do obszaru wspólnej polityki UE). Polscy nauczyciele:
- w latach 2004 – 2020 zarabiali znacząco mniej w porównaniu do specjalistów pracujących w zawodach wymagających wyższego wykształcenia,
- ich płace w 2022 roku należały do najniższych w Europie. Pod względem zarobków pedagogów z 15-letnim stażem, Polska jest czwarta od końca wśród państw UE.
Z okazji okrągłej rocznicy dokonujemy krótkiego podsumowania:
- przypominając tekst Iliany Iwanowej, europejskiej komisarz ds. innowacji, badań naukowych, kultury, edukacji i młodzieży, opublikowany na początku tego roku w Głosie Nauczycielskim;
- pokazując sytuację finansową polskich nauczycieli na przestrzeni ostatnich dwudziestu lat.
1. Edukacja poprawiła sytuację życiową osób kształcących się
„Edukacja poprawia sytuację życiową osób kształcących się – zwłaszcza młodzieży – oraz umożliwia im aktywny i świadomy udział w życiu społecznym. Innymi słowy, inwestycje w edukację są inwestycjami w naszą przyszłość – pisze w Głosie Nauczycielskim Iliana Iwanowa, europejska komisarz ds. innowacji, badań naukowych, kultury, edukacji i młodzieży. (…) Europejski obszar edukacji oferuje ścieżkę współpracy na wszystkich szczeblach, tzn. europejskim, krajowym i regionalnym, służąc poprawie jakości i zwiększeniu równości w edukacji. Jego celem jest rozwój umiejętności, motywowanie nauczycieli i wzmocnienie europejskiego szkolnictwa wyższego oraz jednoczesne wspieranie transformacji w kierunku ekologicznej i cyfrowej przyszłości.
Głównym filarem europejskiego obszaru edukacji stał się program Erasmus+. Od czasu jego powstania w 1987 r. umożliwił on udział w wymianie edukacyjnej 14 milionom osób. Dane liczbowe dotyczące Polski są nie mniej imponujące: dofinansowaliśmy 2397 projektów kwotą 200,8 mln euro; w projektach tych wzięło udział 4 461 organizacji i zmobilizowały one 90 632 osoby.
Obecnie wdrażane są również inne ważne elementy składowe europejskiego obszaru edukacji, takie jak akademie nauczycielskie Erasmus+ czy też zalecenia dotyczące edukacji cyfrowej i umiejętności cyfrowych przyjęte niedawno przez państwa członkowskie UE. Inicjatywy te pomagają rządom zapewniać sprzyjające włączeniu społecznemu i dostępne kształcenie i szkolenie cyfrowe o wysokiej jakości. (…)
Kolejnym niezwykle ważnym aspektem jest transnarodowa mobilność edukacyjna, która podnosi poziom wiedzy, umiejętności i kompetencji. Zwiększa ona zarówno szanse uczestników na zatrudnienie, jak i ich zaangażowanie obywatelskie. Przedstawiony przez Komisję w listopadzie wniosek legislacyjny „Europa w ruchu” ma na celu pobudzenie mobilności edukacyjnej, ze szczególnym naciskiem na pomoc osobom, które mają mniejszy dostęp do takich możliwości.
Patrząc w przyszłość, jesteśmy gotowi do uruchomienia nowej kluczowej inicjatywy: wspólnego europejskiego dyplomu. Dyplom ten zlikwiduje istniejące jeszcze bariery dla mobilności i pomoże państwom członkowskim określić warunki, od których zależeć będzie sukces uniwersytetów i studentów. Umożliwi on studentom branie udziału we wspólnych programach edukacyjnych w całej UE i uzyskanie dyplomu potwierdzającego ich doświadczenie międzynarodowe, doskonałość akademicką, biegłość językową i zdolność do adaptacji kulturowej, dzięki któremu zainteresują się nimi globalni pracodawcy”. Iliana Iwanowa (pełny tekst TUTAJ).
2. Sytuacja finansowa polskich nauczycieli
Analiza danych wskazuje, że nauczyciele w latach 2004 – 2020 zarabiali znacząco mniej w porównaniu do specjalistów z drugiej dużej grupy zawodowej (nalezą do niej osoby pracujące w zawodach wymagających wyższego wykształcenia), zarówno w sektorze prywatnym, jak i publicznym. W przypadku szkół publicznych przeciętne wynagrodzenie utrzymywało się na poziomie około 87-90 proc. wynagrodzenia względem grupy drugiej w sektorze publicznym.
Wraz ze wzrostem wynagrodzeń w gospodarce, różnice absolutne między nauczycielami a pozostałymi specjalistami z grupy drugiej stawały się z roku na rok coraz większe, począwszy od 2012. W roku 2010, różnica między wynagrodzeniem nauczycieli i profesjonalistów z grupy drugiej była najniższa i wyniosła około 500-700 zł. W okresie późniejszym coraz większa różnica dzieliła średnie pensje nauczycieli i pracowników grupy drugiej. W 2018 roku (rok przed ogólnopolskim strajkiem nauczycieli) pedagodzy, decydując się na zmianę zawodu na inny z grupy drugiej, mogliby oczekiwać wzrostu pensji o około 1 200-1 400 zł miesięcznie (20-30 proc. średniej pensji nauczycieli). Gwałtowny wzrost inflacji w 2022 roku znacząco obniżył wartość realną wynagrodzeń m.in. nauczycieli. Wyższe ceny zmniejszają siłę nabywczą wynagrodzeń pozostających na podobnym poziomie nominalnym lub rosnących wolniej niż ceny.
Wnioski:
- Początkujący nauczyciele w Polsce otrzymują jedne z najniższych wynagrodzeń w Unii Europejskiej w porównaniu siły nabywczej wynagrodzeń pedagogów.
- Co więcej, wzrost wynagrodzenia związany ze stażem i kolejnymi stopniami awansu zawodowego daje polskim nauczycielom niższy wzrost siły nabywczej, niż w większości krajów UE.
- Zarobki nauczycieli są znacząco niższe niż wśród osób o podobnych kwalifikacjach. Różnica ta była najmniejsza w latach 2010-2012, od tego czasu systematycznie rośnie. W ciągu ostatnich 20 lat wynagrodzenia nauczycielskie zawsze były niższe niż średnie wynagrodzenia specjalistów z wyższym wykształceniem w ujęciu całej gospodarki.
Niewielka satysfakcja z pracy spowodowana wydarzeniami w ostatnich latach (deforma oświaty, strajk i hejt, zamknięcie szkół związane z COVID19), w połączeniu z relatywnie niskimi płacami, wpływają na malejące zainteresowanie wyboru zawodu nauczyciela wśród osób młodych.
